Huế Xưa - Ngọ Môn

Trong 4 cổng chính của Hoàng thành Huế (Ngọ Môn, chương Đức, Hiển Nhơn, Hòa Bình) Ngọ Môn là cổng chính phía nam, lớn nhất


Trước kia tại vị trí này là Nam Khuyết Đài, xây dựng đầu thời Gia Long. Trên đài này có điện Càn Nguyên, hai bên có hai cửa là Tả Đoan Môn và Hữu Đoan Môn. Đến năm Minh Mạng 14 (1833), khi triều Nguyễn tổ chức qui hoạch lại toàn bộ mặt bằng kiến trúc Hoàng thành, Nam Khuyết Đài bị giải thể hoàn toàn để lấy chỗ xây dựng Ngọ Môn. Về mặt từ nguyên, Ngọ Môn có nghĩa là chiếc cổng xây mặt về hướng Ngọ. Hướng này, theo quan niệm của địa lý phong thủy phương Đông là hướng Nam. Hướng của Ngọ Môn cũng như toàn bộ Kinh thành Huế trên thực tế là hướng càn - tốn (tây bắc - đông nam) nhưng vẫn được xem là hướng Ngọ (hướng nam). Theo Dịch học hướng nam là hướng dành cho bậc vua Chúa để “hướng về ánh sáng để nghe thiên hạ và cai trị thiên hạ một cách sáng suốt”.

Cửu vị thần công đặt trước Ngoại Kim Thủy (hệ thống hào bao quanh Hoàng Thành) ở hai bên Ngọ Môn

Ngọ Môn trước 1906, không thấy cây cối

Hệ thống hào cạn khô

Chụp từ Kì Đài

Trong các bức ảnh chụp thập kỉ 30 đều thấy trên sân Ngọ Môn có trồng cây cảnh, cắt tỉa hình cầu

Quảng trường Ngọ Môn được cải tạo  lại

Hệ thống điện chạy phía trước

Cây cảnh trên sân Ngọ Môn bị dẹp bỏ hết

Về mặt kiến trúc Ngọ Môn có dáng dấp tương tự Ngọ môn ở Cố cung Bắc Kinh nhưng vẫn thể hiện rõ phong cách kiến trúc dân tộc Việt Nam. Ngọ Môn có hai phần chính là: đài - cổng và lầu Ngũ Phụng.

Đài có bình diện hình chữ U vuông góc, đáy dài 57,77m, cạnh bên dài 27,06m. Đài được xây bằng gạch đá kết hợp với các thanh dầm chịu lực bằng đồng thau. Đài cao gần 5m, diện tích chiếm đất hơn 1560m2 (kể cả phần trong lòng chữ U). Thân đài trổ 5 lối đi. Lối chính giữa là Ngọ Môn, chỉ dành cho vua đi. Hai lối bên là Tả Giáp Môn và Hữu Giáp Môn, dành cho quan văn, võ theo cùng trong đoàn Ngự đạo. Hai lối đi bên ngoài cùng nằm ở hai cánh chữ U là Tả Dịch Môn và Hữu Dịch Môn, dành cho binh lính và voi ngựa theo hầu.

Lầu Ngũ phụng là phần lầu đặt ở phía trên đài - cổng. Ngoài phần thân đài, lầu còn được tôn cao bởi một hệ thống nền cao 1,15m cũng chạy suốt thân đài hình chữ U. Lầu có hai tầng, kết cấu bộ khung hoàn toàn bằng gỗ lim với chẳn 100 cây cột. Mái tầng dưới nối liền nhau, chạy vòng quanh để che cho phần hồi lang. Mái tầng trên chia thành 9 bộ, với rất nhiều hình chim phụng trang trí ở phần bờ nóc, bờ quyết, khiến tòa lầu trông rất nhẹ nhàng, thanh thoát. Bộ mái chính giữa của lầu Ngũ Phụng lợp ngói lưu ly màu vàng, tám bộ còn lại lợp ngói lưu ly màu xanh.

Quan lại trong triều phục tập trung trên sân Ngọ Môn

Quang cảnh đại lễ trước Ngọ Môn

Ngọ Môn cũng là nơi chứng kiến nhiều sự kiện lịch sử quan trọng. Nơi đây ngày xưa vẫn thường diễn ra các lễ lạc quan trọng nhất của triều Nguyễn như lễ Ban sóc (ban lịch mới), Truyền Lô (tuyên đọc tên tiến sĩ tân khoa)... Ngày 30 tháng 8 năm 1945, tại Ngọ Môn, vua Bảo Đại, vị vua cuối cùng của Việt Nam, đã thoái vị và trao chính quyền lại cho chính phủ lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Năm 1968, sau trận đánh Mậu Thân, Ngọ Môn bị hư hỏng rất nặng. Mãi đến năm 1970, Ngọ Môn cùng một số công trình khác (cũng bị hư hỏng) được sửa chữa lớn.

Ngọ Môn nhìn từ hồ Thái Dịch

Đoàn xa giá hồi cung từ Lễ Tế Nam Giao

Góc chụp từ sân Đại triều trước Điện Thái Hòa. Thời kì này  Ngọ Môn đang tu sửa, không thấy phần lầu hai bên.

Ngọ Môn nhìn từ khu vườn bên hông Điện Thái Hòa