Ngày xưa - Phủ Lạng Thương

Phủ Lạng Thương là tên cũ của thành phố Bắc Giang, nó vốn là tên của một phủ (tương đương với huyện ngày nay) mà dinh sở được đặt bên bờ sông Thương vào cuối đời Lê Trung Hưng.

Sông Thương nước chảy đôi dòng

Bên trong bên đục em trông bên nào?

Cái tên sông Thương phổ biến đến mức ít người biết đến một tên khác của nó - sông Nhật Đức. Bắt nguồn từ một dãy núi của tỉnh Lạng Sơn, chảy qua Phủ Lạng Thương, đến thị trấn Phả Lại sông Thương hợp lưu với sông Lục Nam và sông Cầu, tạo thành sông Thái Bình. Ở địa phận gần Phủ Lạng Thương, có một dòng sông đào đổ nước vào sông Thương, khiến con sông có hai dòng chảy song song, một bên trong, một bên đục. Thời phong kiến khi quan, quân lên trấn ải biên thùy Lạng Sơn, gia quyến của họ được phép tiễn đưa đến con sông này, người đi xa, kẻ ở lại chia tay nhau thật thương cảm lên từ đó con sông này được gọi là Sông Thương.

Bờ sông nhìn về phía thượng nguồn

Khi chiếm Bắc Bộ, một vùng đất bên sông Thương trở thành nhượng địa nông nghiệp của hai nhà thầu khoán là Chesnay và Boisadeam. Người Pháp đặt tên vùng đất đó là Sainte-Reine, gợi nhớ tên một thị trấn miền Tây nước Pháp.

Chesnay và Boisedam xây dựng ở đây một trang trại chăn nuôi. Trong ảnh là cổng vào khu trang trại, phần trên cổng thiết kế một vọng gác có đặt một trống canh. Đó đồng thời cũng là chỗ nghỉ, lính canh leo lên vọng gác bằng một chiếc thang tre.

Ngoài hoạt động nông nghiệp, Chesnay và Boisedam còn cho mở ở đây một nhà máy rượu. Trong ảnh là các nhân viên người Hoa chụp ảnh chung cùng kiểm soát viên người Pháp.

Nhà Chesnay và Boisedam trong trang trại thông

Nhà thầu Chesnay và Boisedam khai thác rừng

Một trang trại khác của người Pháp

Để hoàn thành tuyến đường sắt Hà Nội - Lạng Sơn, người Pháp phải xây dựng hàng trăm cây cầu vượt sông. Trong ảnh là cầu qua sông Thương. Ngay cạnh cầu, ở phía thượng nguồn, nơi một nhánh nhỏ đổ vào sông Thương có một dải đất tựa như một bán đảo.

Tên cũ là bán đảo Mỹ Độ. Người dân qua đây bằng một cây cầu gỗ.

Dưới chân cầu là cảng tre nứa. Ảnh chụp trước 1910. Lọt vào khuôn hình, ở rìa trái bức ảnh là điểm bắt đầu của bán đảo.

Bán đảo chụp từ trên cầu. Đó là nơi rất thuận tiện cho thuyền bè cặp bờ. Một xóm chài định cư ở đây tương đối lâu nếu so sánh qua các bức ảnh.

Ở vị trí trông ra nơi hợp lưu của nhánh sông có một công trình với dáng vẻ một ngôi đền nhỏ nằm dưới những tán cây rậm rạp. Một xưởng xẻ gỗ trước sân. Lý do gì khiến người Pháp phát hành nhiều bức bưu thiếp về một mũi đất nhỏ, rất bình thường này? Cột trụ mầu trắng ở bìa trái bức ảnh cho biết điều này.

Đó là tượng đài tưởng niệm lính Pháp vong trận. Chú thích trên bưu ảnh cho biết bán đảo Mỹ Độ là nơi an táng lính Pháp chết trận. Bãi đất ven sông, ngày nay, dân trong vùng dùng làm nơi tập kết vật liệu và làm cót (xem ảnh).

Ngôi đền nhỏ dưới tán cây và hình dáng cong rất đặc biệt về mặt sông của thân cây bám đầy tầm gửi cho biết vị trí đặt máy ngay sát cạnh tượng đài. Hướng chụp này cho thấy ở bờ bên kia, ngay sát đầu cầu sừng sững một cái lô cốt.

Chính diện cầu đường sắt, ở giữa là đường dành cho xe lửa, hai bên là hai làn đường dành cho người đi bộ. Thị trấn Phủ Lạng Thương hiện ra khang trang với nhà ga và nhiều công trình với nét kiến trúc đặc trưng của thời kì này.

Cầu nhìn từ phía hạ lưu.

Có lẽ những trận đụng độ với nghĩa quân Yên Thế đã làm thay đổi hình dáng lô cốt.

Cùng hướng chụp từ hạ lưu, mùa lũ nhiều năm, quanh cảnh đổi khác

Hình ảnh sông Thương chụp từ bờ trái, nơi bắt đầu địa phận Phủ Lạng Thương. Vẫn thấy rõ bán đảo Mỹ Độ sau cầu với những cái cây rất đặc trưng.

Hoạt động vận chuyển hàng hoá trên sông diễn ra rất tấp nập.

Làng ven cầu

Từ trên cầu có thể nhìn thấy một trại lính

thuộc địa phận phường Lê Lợi ngày nay.

Theo thời gian, khu vực quanh trại lính này được quy hoạch ngày càng khang trang. Đường Garines (Phố Lê Lợi ngày nay)

Trại lính

Một trại lính khác ở khu vực Da Vy. Lính đóng quân trong các khu trại này chắc chắn đã tham gia những chiến dịch tấn công Yên Thế và không ít kẻ tử trận.

Tháng 12 năm 1913. Lính Pháp và dân chúng Bắc Giang. Người nông dân được tuyển mộ hoặc bị ép buộc phục vụ quân đội Pháp. Trong cái lạnh mùa đông, họ co ro trong những tấm áo tơi, ngôì chụm lại tránh rét.

Từ năm 1892, chính quyền Pháp bắt đầu xây dựng tuyến đường sắt Phủ lạng Thương - Lạng sơn. Hình ảnh chuyến tàu từ ga Phủ lạng Thương năm 1894

Ga Phủ Lạng Thương

Tuyến đường sắt về hướng Lạng Sơn

So với thời kì đầu nhà ga có nhiều thay đổi

Phía ngoài ga

Khu vực chợ Thương cũ

Chợ Thương

Một khu chợ khang trang khác

Khu phố cũ

Ở Phủ Lạng Thương có nhiều người Hoa cư trú. Chùa Tàu trên phố Khách

Con đường dẫn đến Dinh toàn quyền phủ lạng Thương

Ngày nay là khu tỉnh ủy thành phố Bắc Giang

Hotel Darmaud ở đầu phố Quang Trung hiện nay

Năm 1909, khu phố này đã rất khang trang với nhiều ngôi nhà xây theo kiến trúc Pháp, đẹp không kém khu phố Tây ở Hà nội

Bản mầu của cùng bức ảnh

Chợ Kế nằm ở địa phận Dĩnh Kế cách phủ Lạng Thương khoảng 3 km. Từ xưa chợ đã là trung tâm buôn bán của cả vùng, hoạt động buôn bán, trao đổi tấp nập, sầm uất . Chợ Kế nổi tiếng với đặc sản bánh đa, bánh đúc không đâu sánh kịp. Cảnh dân chúng đi chợ Kế